Is corona een kantelpunt in de samenleving?

MEIERIJSTAD – Meierijstad is zeer zwaar getroffen door de corona-uitbraak. Dat trekt vooral in kleine, hechte gemeenschappen zijn sporen. Mensen voelen zich angstig en eenzaam. Tegelijkertijd kijken mensen meer naar elkaar om. Dat roept de vraag op of corona een kantelpunt wordt in de samenleving.

Omzien naar elkaar

“Corona laat ons zien waar het in een mensenleven écht op aankomt. Mensen hebben meer oog voor hun naasten, zoals familie, buren en hulpbehoevende mensen in hun omgeving. Deze crisis doet een appél op onze vindingrijkheid en creativiteit,” vinden pastoraal werkster Marina Hobbelen en diaken Mari van der Heijden van de Schijndelse parochie Heilige Michael. Zij hopen dat deze tijd zorgt voor bezinning op de maakbaarheid van de samenleving. “Er kan veel, maar moet alles ook nog? We moeten nadenken over de kwaliteit van leven en dat ‘er zijn’ misschien belangrijker is dan ‘het hebben’.”

Samenleving in de war

Socioloog Jack Burgers, hoogleraar aan de Rotterdamse Erasmus Universiteit, constateert dat door de coronacrisis sommige vanzelfsprekende routines wegvallen. “De samenleving wordt als het ware opgeschud en in de war gebracht. Daardoor worden vanzelfsprekendheden en automatismen zichtbaar en merk je hoe betrekkelijk ze zijn. Een sprekend voorbeeld van zo’n automatisme zagen we bij de persconferentie waarin Mark Rutte en Jaap van Dissel opriepen om niet langer handen meer te schudden, terwijl ze daarna met een warme, welgemeende handdruk afscheid namen. Het is niet cynisch bedoeld, maar voor sociologen is een crisis als deze heel waardevol ‘studiemateriaal’.”

Onderzoek

Jack Burgers maakte deel uit van een team onderzoekers van de Erasmus Universiteit dat de maatschappelijke impact van de coronacrisis onderzocht. “Iedereen wordt door deze crisis geraakt,” memoreert hij. “Opvallend is dat er een aantal nieuwe kwetsbare groepen zichtbaar worden, zoals ZZP’ers en flexwerkers. Maar wat echt opvalt is dat het effect van de coronacrisis enorm is. Veel mensen voelen zich persoonlijk bedreigd en zijn onzeker over de toekomst, óók jongeren. Een positief effect is dat veel mensen meer bereid zijn om naasten te helpen en zich meer om hen bekommeren.”

Bloemen leggen

Of de coronacrisis de maatschappij voorgoed verandert? Aan die voorspelling waagt Jack Burgers zich niet. “Sociologen bestuderen hoe de samenleving in elkaar zit en hoe mensen met elkaar omgaan. Daar richtte dit onderzoek zich ook op. Als wetenschapper kijk ik vooral naar wat er op dit moment maatschappelijk gebeurt. Wat we natuurlijk al langer weten: rituelen geven betekenis aan belangrijke gebeurtenissen en helpen mensen en gemeenschappen om te gaan met een crisis in hun leven. Het gezamenlijk bloemen leggen op een gedenkplek is daar een mooi voorbeeld van. Bloemen leggen drukt betrokkenheid en saamhorigheid uit, maar is óók een teken van weerbaarheid. En erg belangrijk: effectieve rituelen hebben een herkenbare vorm, zoals samen bloemen leggen.”

Verdriet en hoop

Rituelen geven bij ernstige ziekte en dood geven hoop en rust. Juist daarom is in deze tijd een goed afscheidsritueel bij overlijden belangrijk, benadrukken Marina en Mari van der Heijden. “Afscheid nemen helpt bij de verwerking. Net als rouwen hoort het bij het leven. Als je geen afscheid kunt nemen, heeft dat een enorme weerslag op mensen. Binnen de mogelijkheden willen we mensen troosten en bemoedigen. Dat doet een beroep onze vindingrijkheid. We willen er juist nu voor de mensen zijn. Daarom hebben we extra snel werk gemaakt van onze Facebookpagina en ons YouTube kanaal. We zien ook dat veel mensen in een kapelletje een kaarsje aansteken bij Maria. De troost en kracht die daarvan uitgaat blijft een groot goed.”

Menselijke maat

Juist in deze grote maatschappelijke crisis is er een hoofdrol weggelegd voor de menselijke maat. Maar die staat wel onder druk, onder meer omdat mensen letterlijk en figuurlijk afstand van elkaar houden. “De beperking van mobiliteit is nu het grootste probleem,” vat Jack Burgers samen. “Geen vakantie, niet uitgaan en beperkt of geen bezoek: dat vraagt nogal wat van mensen. Meer mogelijkheden tot mobiliteit maakt het mogelijk om letterlijk meer afstand te nemen. Dat geeft meer lucht aan relaties en gemeenschappen.”

Menswaardig

Ook Marina en Mari kijken uit naar een versoepeling van de regels. “Geen contact of bezoek in verpleeghuizen is onmenselijk. Natuurlijk moeten we voorzichtig zijn met onderlinge contacten. Maar het is vooral belangrijk om op een menswaardige manier met elkaar om te kunnen gaan. We ervaren dat parochianen zich soms verlaten, eenzaam, radeloos, onveilig en onzeker voelen. We merken dat juist dan contact heel belangrijk is. Dat begint met de vraag: ‘Hoe gaat het met je? Wat mooi is dat we merken dat in deze tijd juaist het beste van mensen naar boven komt.”